„Kościół pochwala, że lud wierny słusznie czci i w ogóle wzywa Świętych, ponieważ oni zażywając niebieskich radości, przez Boga są powołani. Z tej to przyczyny Czcigodny Brat Jan Mazur, Biskup Siedlecki czyli Podlaski, pismem z dnia 11 października 1988 roku, zaniósł usilną prośbę w imieniu swoim i wiernych, aby ta zacna budowla pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela, która znajduje się w mieście nazywanym przez Polaków Parczewem, położona w tej samej diecezji, została uczczona tytułem Bazyliki Mniejszej. My zaiste, z powodu odbieranej czci, które tym przyozdobieniem będzie potwierdzona, chętnie przychylamy się do próśb Czcigodnego Brata. Przeto uznając to, co Kongregacja Kultu Bożego Postanowiła na mocy udzielonych przez Nas pełnomocnictw i stanowi w tej sprawie, Naszą Apostolską Władzą zarządzamy świątynie parafialną, o której wyżej wzmianka, pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela wpisać do liczby Bazylik Mniejszych. I równocześnie obdarzamy przywilejami tej godności przynależnymi o ile spełnione jest to, co przepisuje Dekret o Tytule Bazyliki Mniejszej z dnia 6 czerwca 1968 roku wydany, niezależnie od czegokolwiek przeciwnego. Wreszcie żywimy głębokie przekonanie, że to przyczyni się do rozkwitu życia religijnego i stanie się pomocą dla ludzi tam mieszkających i w okolicy. Zresztą spodziewamy się, że nadanie tej godności wielce pobudzi serce wiernych do ubiegania się i osiągania rzeczy doskonałych. Dan w Rzymie, u Świętego Piotra, pod pieczęcią Rybaka, dnia 24 kwietnia roku 1989, jedenastego Naszego Pontyfikatu" / Jan Paweł II Papież
Chyba niewielu z nas – oprócz historyków wiedziało, że zanim Warszawa stała się miastem stołecznym, to właśnie w Parczewie odbywały się zjazdy polsko – litewskie. To 600 – letnie miasto weszło do historii Kościoła przez fakt ogłoszenia tu uchwał Soboru Trydenckiego w 1564 roku. Dokonał tego uroczyście ostatni z Jagiellonów, król Zygmunt August. Sejm koronny obradował od 24 czerwca do 12 sierpnia tegoż roku, z udziałem 73 posłów, w większości innowierców, oraz 94 senatorów: arcybiskupów i biskupów wyznania rzymskokatolickiego, wojewodów, kasztelanów, marszałków wielkiego i nadwornego, kanclerza, podkanclerza i podskarbiego koronnego.
Dokumenty mówią, iż parafia w Parczewie została erygowana w 1401 roku, zaś kościół Wniebowzięcia Matki Bożej fundował król Władysław Jagiełło. Ale już wcześniej istniał tu drewniany kościółek św. Leonarda. Ze smutkiem należy wspomnieć, iż królewska świątynia, w której Zygmunt August przyjmował uchwały soborowe, spłonęła w 1566 roku. Jeszcze za życia tego monarchy wzniesiono kościół św. Jana Chrzciciela na miejscu spalonego zamku. W ciągu wieków budowano kolejne świątynie drewniane, a więc nietrwałe, rujnował je ząb czasu albo trawił je ogień.
Obecny kościół w Parczewie został wybudowany w latach 1905 – 1913 z inicjatywy ks. Stanisława Wierzejskiego, według projektu Władysława Wołłodźki, z czerwonej cegły, w stylu neogotyckim. Konsekrował go bp Henryk Przeździecki 20 maja 1919 roku, już po odzyskaniu niepodległości. W ołtarzu głównym złożono relikwie męczenników – Agnieszki i Konstantyna. A oto wymiary budowli: długość 50, szerokość 28, wysokość 20 metrów. Fasadę flankują dwie potężne wieże o wysokości 64 m. Są cztery ołtarze boczne, w tym dwa w nawie poprzecznej: Matki Bożej Różańcowej i Męczenników Podlaskich (obraz Jana Molgi). Na uwagę zasługują także spore witraże przedstawiające Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny i Ukrzyżowanie Chrystusa na Golgocie oraz św. Antoniego i św. Maksymiliana Kolbego.
Warto też zauważyć dwie bliźniacze tablice upamiętniające pobyt w kościele parczewskim metropolity krakowskiego, obecnego Papieża Jana Pawła II oraz 110. rocznicę męczeństwa unitów podlaskich „prześladowanych i zsyłanych za wierność Bogu, Kościołowi katolickiemu i Ojczyźnie”. Obydwie płyty z brązu noszą datę A.D. 1984. Pięć lat później Ojciec Święty nadał kościołowi w Parczewie tytuł bazyliki mniejszej. Uroczystego ogłoszenia tej zaszczytnej godności dokonał obecny Prymas Polski kard. Józef Glemp w niedzielę odpustową narodzenia św. Jana Chrzciciela 24 czerwca 1990 roku.
W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, które stoi na kolanach siedzącej Maryi. W lewej rączce trzyma dwa kwiaty, w prawej zaś owoc podobny do gruszki. Stąd też nazwa obrazu – Madonna z Gruszką. Przypuszcza się, iż jest to dzieło szkoły flamandzkiej wykonane w XVI wieku. Z ustaleń ks. dr Czesława Nowickiego wynika, iż pierwsza źródłowa wiadomość o wizerunku pochodzi z 26 czerwca 1828 roku. Wówczas to bowiem proboszcz unicki ks. Józef Kurmanowicz, pisząc do konsystorza chełmskiego o pożarze drewnianej cerkwi grekokatolickiej, dodał: „Obraz Matki Boskiej Słynącymi łaskami, wyratowany będąc, przeniesiony został do fary”. Już w lipcu tegoż roku, po otrzymaniu zezwolenia z kurii podlaskiej na użytkowanie przez unitów kościoła Świętego Ducha, obraz został przeniesiony do ołtarza głównego, gdzie pozostał przez 34 lata. W uroczystość św. Michała 1862 roku w parafii unickiej poświęcono nową cerkiew, do której przeniesiono obraz Matki Bożej z Gruszką. 14 lat później w cerkwi parczewskiej zaczęto odprawiać nabożeństwa prawosławne.
Po pierwszej wojnie światowej obrazy z cerkwi, ogołocone ze złoceń i sreber przez Niemców, potraktowane jako prawosławne, zostały przeniesione do nowej świątyni parafialnej św. Jana i umieszczone w specjalnej kaplicy pod jedną z wież. W 1923 roku obraz Madonny wniesiono do świątyni i zawieszono naprzeciw ołtarza Matki Bożej Różańcowej. Na początku lat pięćdziesiątych proboszcz parafii ks. Franciszek Chwedoruk zawiózł obraz do Kurii w Siedlcach. Ówczesny ordynariusz diecezji bp Ignacy Świrski oddał malowidło do konserwacji. Po odnowieniu obraz wrócił do Parczewa i został umieszczony w bibliotece w plebani. Dopiero w 1968 roku, mocą specjalnego dekretu biskupiego, wizerunek trafił do ołtarza głównego, a kościół został ogłoszony sanktuarium maryjnym. Dzień odpustu ustalono na 15 sierpnia, w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Do uroczystej koronacji obrazu Madonny z Gruszką przygotowywał kościół i parafię ks. Inf. Mieczysław Marczuk. Niestety, 3 grudnia 2000 roku, na skutek wypadku samochodowego zmarł. Jeszcze 9 dni przed śmiercią zdążył ustawić w centrum miasta krzyż jubileuszowy. Jego następcą został ks. prał. Tadeusz Lewczuk. Zgodę na koronację obrazu wyraził Ojciec Święty Jan Paweł II dekretem z 19 maja Roku Świętego 2000. W listopadzie zaś podano już termin uroczystości koronacyjnej, który wyznaczono na 6 maja 2001 roku. A wiec nowy proboszcz i zarazem dziekan nie miał wiele czasu.
W przygotowania entuzjastycznie włączyli się jednak parafianie, nie zabrakło też pomocy ze strony różnych instytucji i firm parczewskich.
Przed uroczystością ze specjalnym słowem zwrócił się do diecezjan biskup siedlecki Jan Wiktor Nowak, podkreślając, iż „wydarzenie to wpisuje się w dziedzictwo maryjne, które ukształtowało się na Męczeńskim Podlasiu. Było ono stymulowane przez sanktuaria z koronowanymi obrazami Świętej Bożej Rodzicielki”. Ksiądz biskup przypomniał, iż dotychczas koronowanymi wizerunkami Matki Bożej szczyciły się sanktuaria w Kodniu, Leśnej Podlaskiej, Woli Gułowskiej i Orchówku koło Włodawy. Parczew jest piąty. Uroczystej koncelebrze przewodniczył Prymas Józef Glemp, który po homilii wraz z bp. J. W. Nowakiem udekorował papieskim diademem obraz Matki Bożej Parczewskiej. W czasie ofiarowania wręczono Księdzu Prymasowi księgę łask i podziękowań Matce Najświętszej za odzyskane zdrowie, zdane egzaminy, za wyjście z nałogu, uratowanie jedności rodziny.
Wśród obecnych w kościele parczewskim na jubileuszu 400 – lecia przyjęcia przez króla Zygmunta Augusta dekretów Soboru Trydenckiego była liczna delegacja Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z ks. prof. Wincentym Granatem – dziekanem Wydziału Teologicznego KUL. Uniwersytet reprezentował również jego profesor – arcybiskup Karol Wojtyła, metropolita krakowski. Nikt wówczas nie przypuszczał, że po upływie dokładnie 14 lat zostanie On 264 następcą św. Piotra, papieżem Janem Pawłem II. W dwudziestą rocznicę pobytu Karola Wojtyły w Parczewie umieszczono w parafialnej świątyni pw. Św. Jana Chrzciciela pamiątkową tablice wykonaną ze spiżu, na której w płaskorzeźbie przedstawiono papieża Jana Pawła II w stroju biskupim, z krzyżem – pastorałem w lewej ręce i z prawą ręką uniesioną do góry, w tak dobrze znanym całemu światu geście pozdrowienia.
